Αρκούν 68 likes στο Facebook για να μπορεί κάποιος να προβλέψει με 95% ακρίβεια το χρώμα του δέρματος σου και με 88% και 85% πιστότητα αντίστοιχα, τη σεξουαλική σου ταυτότητα και το αν ψηφίζεις τους Δημοκρατικούς ή τους Ρεπουμπλικανούς…
Δέκα likes είναι αρκετά για να σε γνωρίσει ένας διαδικτυακός «φίλος» καλύτερα από τον συνεργάτη σου και 70 για να μπορεί να πει περισσότερα για εσένα από ό,τι ένας φίλος σου… Με 150 likes «ξεπερνιέται» η γνώση που έχει η οικογένεια για εσένα και με 300 εκείνη που έχει ο/η σύντροφός σου…
Τα παραπάνω, που είναι ενδεικτικά για την πιθανή διείσδυση των social media στα προσωπικά δεδομένα των χρηστών, προκύπτουν από στοιχεία έρευνας του Πανεπιστημίου του Cambridge (2012), στα οποία αναφέρθηκε στο Ευρωκοινοβούλιο ο ερευνητής Φοίβος Παπαδάκης, υποψήφιος διδάκτορας του King’s College (Λονδίνο).
Την ίδια στιγμή και παρά το γεγονός ότι σκάνδαλα όπως του Facebook και της Cambridge Analytica απέδειξαν στην πράξη τη χρήση των social media και για πολιτικους σκοπούς, αυτά δεν χάνουν έδαφος. Αντίθετα, κερδίζουν…
Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε ο Μαρκ Κόουτ (Mark Cote), senior lecturer του King’ s College σε θέματα δεδομένων, πολιτισμού και κοινωνίας, μιλώντας σε εκδήλωση της Ευρωπαϊκής Αριστεράς ύστερα από πρωτοβουλία του ευρωβουλευτή Στέλιου Κούλογλου, «το ενδιαφέρον είναι ότι μετά το σκάνδαλο της Cambridge Analytica και βάσει στοιχείων του τελευταίου τριμήνου του 2018, τα έσοδα του Facebook αυξήθηκαν, κάτι που δείχνει ότι δεν επηρεάστηκε ιδιαίτερα αρνητικά. Τα έσοδα από διαφημίσεις αυξήθηκαν κατά 43,2% και όλα δείχνουν ότι το Facebook για το 2018 θα συντρίψει τον πήχη των 50 δισ. ευρώ σε έσοδα».
O κ. Κόουτ αναφέρθηκε ακόμη στην ανάπτυξη των μονοπωλίων του Διαδικτύου και των social media -GAFA, google, apple, facebook, amazon- κι απαρίθμησε τα 98 πραγματα «που ξέρει το Facebook για καθέναν από εμάς κι ενδεχομένως δεν γνωρίζουμε ότι τα ξέρει».
Τόνισε ότι όλα αυτά τα προσωπικά δεδομένα χρησιμοποιούνται για να στοχεύσουν τους χρήστες με διαφημίσεις και πρόσθεσε: «Δεν υπάρχει λόγος να δεχτούμε μια κατάσταση, όπου η καθημερινή μας ζωή, οι εμπειρίες, τα βιώματα και οι κοινωνικές μας σχέσεις θα δημιουργούνται ολοένα και περισσότερο από τα data points και όπου θα έχουμε μόνο συναλλακτική σχέση, καθώς και παρέμβαση και διείσδυση των data points στην προσωπική μας ζωή και επιρροή και σε πολιτικές διαδικασίες».
Το 90% των δεδομένων στην παγκόσμια οικονομία δημιουργήθηκε την τελευταία διετία
Από την πλευρά του, παρουσιάζοντας στοιχεία για την εκθετική ανάπτυξη του ψηφιακού κόσμου, ο κ. Παπαδάκης επισήμανε ότι κάθε μέρα παράγονται 2,5 πεντάκις εκατομμύρια bytes δεδομένων, ότι το 90% των data στην παγκόσμια ιστορία δημιουργήθηκε την τελευταία διετία, ότι κάθε μέρα γίνονται 5 δισ. αναζητήσεις στην Google και κάθε λεπτό οι χρήστες του YouTube παρακολουθούν 4,1 εκατομμύρια βίντεο. «Υπάρχει ένα χάσμα στη σύγχρονη δημοκρατία, μεταξύ εκείνων που παράγουν δεδομένα και εκείνων που τα ελέγχουν. Υπάρχει ανάγκη για να αντιμετωπιστούν αυτά τα φαινόμενα παγκοσμίως. Τι μπορούμε να κάνουμε; Μεταξύ άλλων, να διασφαλίσουμε διαφάνεια στο λογισμικό με σκοπό να αυξηθεί η εμπιστοσύνη των χρηστών αλλά και να εμπλακεί η κοινωνική επιστήμη στην ανάπτυξη των αλγορίθμων», συμπλήρωσε.
«Μαγνητίζουν» τη διαφημιστική δαπάνη Google και Facebook
Τη μετατόπιση της διαφημιστικής δαπάνης από τα παραδοσιακά μέσα όπως οι εφημερίδες προς τα κοινωνικά δίκτυα, επισήμανε, από την πλευρά της, η Τζένιφερ Πίμπους (Jennifer Pymbus), διδάκτορας ψηφιακού πολιτισμού στο King’s College: «αν κοιτάξουμε την ψηφιακή διαφήμιση, η βιομηχανία αυτή έχει αλλάξει ριζικά. Το 2017 το 57% της βιομηχανίας αφορούσε δυο βασικούς παίκτες: την Google, η οποία προσέλκυσε διαφημιστική δαπάνη 63 δισ. λιρών και το Facebook (24 δισ. λίρες). Την ίδια στιγμή, τα ψηφιακά έσοδα της εφημερίδας Guardian ανήλθαν σε μόλις 94,2 εκατομμύρια λίρες -και σε αυτά συνυπολογίζονται και οι συνδρομές, όχι μόνο η διαφήμιση. Όσοι, λοιπόν, θέλουν να διαφημιστούν απευθύνονται απευθείας σε αυτές τις δυο εταιρείες. Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά που έγινε αισθητή την τελευταία δεκαετία ως αποτέλεσμα της κατάχρησης των προσωπικών μας δεδομένων».
Αναφερόμενη στη δυνατότητα στοχευμένης προσέγγισης που προσφέρει η χρήση των προσωπικών δεδομένων, όχι μόνο για εμπορικούς αλλά και για πολιτικούς σκοπούς, η κ. Πίμπους υποστήριξε ακόμη ότι «στην κορωνίδα της εκστρατείας του Ντόναλντ Τραμπ για την Προεδρία των ΗΠΑ, υπήρχαν 1000 διαφορετικές διαφημίσεις για 1000 διαφορετικούς τύπους ατόμων και 100.000 διαφορετικές ιστοσελίδες».
«Κανείς, εκτός απλό εμένα, δεν πρέπει να μπορεί να ελέγχει τα προσωπικά μου δεδομένα»
Την πεποίθηση ότι τα social media «ελέγχονται από όσους έχουν χρήμα και εξουσία», εξέφρασε η Μανάλ αλ Σαρίφ (Manal Alsharif), ιδρύτρια του κινήματος #Women2Drive, υπέρ του δικαιώματος των γυναικών στη Σαουδική Αραβία να οδηγούν και της ακαδημίας #Women2Hack.
Η Μανάλ αλ Σαρίφ, που έχει χαρακτηριστεί από το περιοδικό ΤΙΜΕ ως ένα από τα 100 πιο επιδραστικά άτομα στον κόσμο και θεωρείται η πρώτη γυναίκα στη Σαουδική Αραβία, με ειδίκευση στην ασφάλεια συστημάτων πληροφορικής, τόνισε: «Από 60 εκατομμύρια χρήστες το 2011 στο Twitter, σήμερα υπάρχουν πάνω από 300 εκατομμύρια, μετά και τη διαγραφή 70 εκατομμυρίων ψεύτικων ή κακόβουλων λογαριασμών. Οι κυβερνήσεις βάζουν στο στόχαστρο τους influencers στο Twitter. Για παράδειγμα, στα γραφεία της εταιρείας στο Ντουμπάι βρήκαν τις διευθύνσεις IP αυτών των ανθρώπων. Ένας από αυτούς βασανίστηκε και σκοτώθηκε. Το 2011, στις 2 τα ξημερώματα και ενώ ο δίχρονος γιος μου κοιμόταν, έστειλαν αστυνομία στο σπίτι μου να με συλλάβει. Βέβαια, από την άλλη, αν κάποιος γείτονας δεν τουίταρε για τη σύλληψή μου, μπορεί να είχα εξαφανιστεί», συμπλήρωσε η Μανάλ αλ Σαρίφ.
Όπως είπε, από τις δικτατορίες μέχρι τις δημοκρατικές κυβερνήσεις, όλοι χρησιμοποιούν τα social media για να επηρεάσουν ανθρώπινες συμπεριφορές και πολιτικές απόψεις. «Κανείς εκτός από εμένα δεν θα έπρεπε να μπορεί να ελέγχει τα δεδομένα μου και να τα πουλάει σε όποιον έχει τα λεφτά. Πουλάς τη ζωή σου, την ασφάλεια και τις προσωπικές σου πληροφορίες σε μια εταιρεία. Προσωπικά είμαι πρόθυμη να πληρώσω για social media που δεν ελέγχουν την πληροφορία μου και από τα οποία μπορώ να αποσυνδεθώ χωρίς να κρατήσουν τα προσωπικά μου δεδομένα. Κατά μια εκτίμηση, με 4 δολάρια (συνδρομή) τον χρόνο, το Facebook δεν θα είχε δικαίωμα να πουλάει την πληροφορία μου σε brokers», πρόσθεσε, ενώ ως πιθανές εναλλακτικές ανέφερε την τεχνολογία που βασίζεται σε blockchain και torrents και σε servers αποκεντρωμένους σε όλον τον κόσμο.
Ανήλικοι digital natives και έλλειψη κριτικής σκέψης
Πόσο εξοικειωμένα και ασφαλή είναι τα παιδιά σε αυτό το ψηφιακό σκηνικό; Περίπου το 60% των ανηλίκων στην ΕΕ χρησιμοποιούν καθημερινά το διαδίκτυο και θεωρούνται digital natives.
Βάσει πρόσφατης μελέτης, όμως, παρότι πάνω από τέσσερα στα δέκα παιδιά (ποσοστό 43%) πιστεύουν ότι γνωρίζουν περισσότερα από τους γονείς τους για το διαδίκτυο, στην πραγματικότητα «δεν μπορούν να το αντιληφθούν με κριτική σκέψη», όπως δήλωσε η Αναστασία Καραγιάννη, ειδική σε θέματα ψηφιακών δικαιωμάτων και προστασίας των παιδιών, εκπροσωπώντας τη MKO Homo Digitalis, και πρότεινε τη συγκρότηση μιας επιτροπής, η οποία θα προωθήσει νομοθετικά μέτρα με σκοπό τη μεγαλύτερη προστασία των προσωπικών δεδομένων των παιδιών.
«Αν σε ανάγκαζαν να μοιραστείς τους μύχιους φόβους σου, θα χαρακτήριζες το καθεστώς τυραννία, αλλά στο Google τους μοιράζεσαι δωρεάν και οικειοθελώς».
«Το Google είναι ικανό να καταγράψει μέχρι και τους πιο μύχιους φόβους μας και να πουλήσει το προφίλ μας σε διαφημιστές. Όλα αυτά τα δίνουμε δωρεάν, οικεία βουλήσει, ενώ εάν μας επέβαλλαν να παρέχουμε τέτοια δεδομένα θα λέγαμε ότι πρόκειται για τυραννία», υποστήριξε ο Ντιέγκο Ναράνχο (Diego Naranjo) από τη μη κυβερνητική οργάνωση EDRi για τα ευρωπαϊκά ψηφιακά δικαιώματα.
Ο Δημήτρης Παπαευαγγέλου δημιούργησε το mediawatch.io, χάρη στο οποίο μπορεί κάποιος να αναζητήσει την πρώτη πηγή μιας είδησης, να ακολουθήσει την πορεία αναπαραγωγής της και να διαπιστώσει, εάν αυτή αναμεταδόθηκε ορθώς.
«Το επίπεδο της παραποίησης της είδησης και της διαμόρφωσης πεποιθήσεων από τα media είναι κατά τη γνώμη μου πολύ χειρότερο από αυτό που γίνεται στα social media. Γίνεται εμφανής ο τρόπος που χρησιμοποιούνται από αυτούς που έχουν θεσμική θέση στον πολιτικό και δημόσιο λόγο», είπε και ανέφερε ενδεικτικά την περίπτωση του υποτιθέμενου tweet της υπουργού Πολιτισμού Μυρσινης Ζορμπά για τον υποτιθέμενο θάνατο του Κώστα Γαβρά, το οποίο πέραν του ότι έφτασε μέσα σε λίγα λεπτά της ώρας να αναμεταδοθεί από έγκυρα μέσα μαζικής ενημέρωσης του εξωτερικού, χρησιμοποιήθηκε από άλλα, εγχώρια μέσα, για να πλήξει την κ. Ζορμπα, παρότι δεν γράφτηκε από εκείνη.
Υπάρχουν εναλλακτικές στη Google; Η Qwant λέει «ναι»
Υπάρχουν εναλλακτικές στο Google; Μηχανές αναζήτησης που δεν αποθηκεύουν προσωπικά δεδομένα και δεν τα χρησιμοποιούν για στοχευμένη διαφήμιση; Που επιτρέπουν τη λήθη στον ψηφιακό κόσμο; Κατά τον Λέοναρντ Κοξ (Leonard Cox), δημιουργό της Qwant, η συγκεκριμένη μηχανή αναζήτησης διασφαλίζει κι εγγυάται όλα τα παραπάνω: «Είμαστε μια ευρωπαϊκή και ηθική μηχανή αναζήτησης που σέβεται τις υποσχέσεις που δίνει για: σεβασμό στην ιδιωτικότητα, ουδέτερα αποτελέσματα, αντικειμενικό πανόραμα, όχι εξατομικευμένες πραγματικότητες. Υπάρχει δικαίωμα στην λήθη στο διαδίκτυο».
Όπως είπε, έπειτα από επτά χρόνια λειτουργίας, η Qwant έχει μεγαλώσει και μέχρι στιγμής φέτος έχει επεξεργαστεί περίπου 20 δισ. αιτήματα αναζήτησης.
Factmata: «A human in the loop»
Η Λουσίνε Μεχραμπιγιάν (Lusine Mehrabyan), δημιουργός του Factmata, παρουσίασε την εν λόγω μιντιακή πλατφόρμα, που σκοπό έχει τη διαφάνεια και να ωθήσει να συμμετάσχουν σε αυτή την προσπάθεια όσο δυνατόν περισσότεροι χρήστες του διαδικτύου. «Σκοπός μας δεν είναι να χρησιμοποιήσουμε τις κοινότητες και τα μέλη μας ως προϊόν αλλά ως συνεργάτες», είπε, προσθέτοντας ότι παρότι η μηχανική και οι αλγόριθμοι χρησιμοποιούνται σήμερα ευρέως για τον εντοπισμό ψευδών ειδήσεων, εξακολουθεί να υπάρχει μια φαιά περιοχή, για την οποία απαιτούνται άλλου είδους γνώσεις, που καθιστούν αναγκαία την εμπλοκή του ανθρώπινου παράγοντα, αυτό που λέμε «Human in the loop».
WhatsApp και Μπολσονάρο
Ανοίγοντας τις εργασίες της εκδήλωσης, ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Στελιος Κούλογλου, ανέφερε ως παράδειγμα χρήσης των social media από την εξουσία τις πρόσφατες εκλογές στη Βραζιλία, όπου ο Μπολσονάρο χρησιμοποίησε πολύ κατά την εκστρατεία του τα social media και ιδίως εφαρμογές όπως το WhatsApp. Μάλιστα, έγινε γνωστό πως η εκστρατεία στο WhatsApp χρηματοδοτήθηκε από ισχυρούς επιχειρηματίες της Βραζιλίας
